Otizm Yelpaze Bozuklukları nedir? Sosyal etkileşim, iletişim, duygularını ifade etme ve karşıdakinin duygularını anlama gibi kişiler arası ilişkilerde önemli olan alanlarda güçlükler, tekrarlayıcı, sınırlı, olağan dışı davranış örüntüleri ve ilgiler ile seyreden anormal beyin gelişim gelişiminin görüldüğü nörogelişimsel hastalıklardır.
Otizmin nedenleri nelerdir?
Otizmin gelişim nedeni henüz tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel olmak üzere çoğul etmenlerin birleşimi sonucu ortaya çıktığına dair bilimsel kanıtlar mevcuttur.
Doğum öncesi dönemde çevresel risk etmenlerine maruz kalmak bebeğin gen işlevlerinde değişimlere neden olarak kendinden sonraki hücre nesillerinde etkiler ortaya çıkarabilir. Gebelik döneminde kullanılan bazı ilaçlar, geçirilen enfeksiyonlar, yetersiz beslenme, stresli gebelik, erken doğum beyin gelişimi üzerine dolaylı yollardan etki ederek otizme neden olabilecek çevresel faktörlerdendir.
Bir dönem aşılarda bulunan civanın ve ayrıca canlı virüs aşılarının barsak geçirgenliğini bozmasının beyin gelişimi üzerine olumsuz etkilere yol açarak otizme neden olduğu öne sürülmüştür. Daha sonra yapılan birçok araştırma ile aşıların otizme neden olmadığı net olarak kanıtlanmıştır.
Otizmin görülme sıklığı nedir?
Son yıllarda otizm yelpaze bozukluklarının sıklığı 200’de 1 oranından 59’da 1 oranına kadar artmıştır. Bu artış otizm farkındalığının artması, daha erken yaşta tanı konulabilmesi, daha hafif belirtilerle seyreden olguların tanınması, sağlık hizmetlerine daha kolay ulaşım gibi nedenlerle açıklanabilir.
Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla gözlenir.
Otizmin belirtileri nelerdir?
Klinik belirtiler çocuğun gelişimsel dönemlerine göre farklılık gösterebilir.
6-12 ay arası bebeklerde otizm açısından risk olduğunu gösteren belirtiler;
- ‘Bababa, dedede’ gibi ses, hece tekrarlarının olmayışı veya nadir oluşu
- Konuşan kişinin yüzüne bakmama
- Ebeveyninin veya ona bakan kişinin sesine karşı sesli yanıt vermeme
- Göz kontağı yetersizliği
- Karşılıklı gülümsemenin olmayışı ya da nadir oluşu, gülümsemeye yanıt azlığı
- Adı çağırıldığında bakmama (özellikle 9 aylık çocuklarda)
- Kucağa alınma ve başka kişilerle oynama beklentisinin zayıf oluşu
- Kendiliğinden ‘bay bay’ yapmama
- Ortak dikkatin olmaması (kendisine gösterilen nesnelere bakmama)
3 yaş ve sonrası görülen klasik otizm belirtileri;
- Taklit becerisinde kısıtlılık
- Duygusal yüz ifadesinde kısıtlılık, jest ve mimiklerin uygun kullanmada zorluk
- Yalnızlığı tercih etme
- Oyun ilişkilerinde isteksizlik
- Yaşıtları gibi oyun oynayamama
- Konuşma dilinin gelişmesinde gecikme
- Komut alma gibi dili algılamada problemler
- Zamirlerin ters kullanımı, ekolali, neolojizm ve kişiye özgü konuşma biçimi gibi konuşmada problemler
- Kol çırpma, sallanma, nesnelerin bir noktasına tekrarlayıcı vurma gibi basmakalıp hareketler
- Tekrarlayıcı törensi davranışlar, rutinlere aşırı bağlılık, değişime direnç gösterme
- Koku, ses, dokunma, tat duyularına karşı az veya aşırı duyarlılık gösterme
- İşlevsiz ilgi alanları
- Sosyal ve duygusal konulara odaklı bir sohbeti sürdürmede kısıtlılık
*Olguların yaklaşık % 70’ine zihinsel gerilik eşlik etmektedir.
* Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, saldırganlık ve kendine zarar verme gibi davranış sorunları, uykuya dalma ve sürdürme güçlükleri görülebilir.
Tanı koyma süreci nasıldır?
- Kan tahlili, genetik inceleme veya radyolojik tetkikler gibi yöntemler tanı koymada yardımcı değildir. Eşlik eden tıbbi ve genetik hastalıklar varsa, onların tespitinde işe yarayabilir.
- Aile ile yapılan ayrıntılı görüşme, çocuğun gözlemi ve detaylı muayenesi ile tanı konulur.
Tedavi
Otizm yelpaze bozukluklarının klinik seyri kişiden kişiye belirgin farklılıklar gösterebildiği için çocuklar ve aileleri için bireyselleştirilmiş bir tedavi planı yapmak uygundur. Birçok disiplinin bir arada işbirliği içinde çalışması gerekir.
Tedavinin başlıca hedefleri:
- Otizmin temel çekirdek belirtilerini azaltmak amaçlı özel eğitim ve kanıta dayalı tedavi yöntemleri uygulamak
- Çocuklarda gelişime engel olan, işlevselliği olumsuz etkileyen ek fiziksel ve ruhsal bozuklukları tedavi etmek
- Bakım verenlere eğitsel ve ruhsal destek sağlamaktır.
- Otizmde kesin tedavi henüz olası değildir ancak çekirdek belirtileri azaltmada en umut verici yaklaşımlar erken yaşta başlayan yeterli süre ve yoğunlukta özel eğitim yaklaşımlarıdır.
- Çocuğun bireysel eğitime uyumunu arttırmak için huzursuzluk, hareketlilik, dikkt problemleri, uyku sorunları, kendine zarar verici, yıkıcı ve tekrarlayıcı davranışlarda psikiyatrik ilaç tedavilerinden faydalanılabilir.
- Çocuğa uygulanan özel eğitim müdahalelerin yanı sıra ebeveynlerin çocuklarıyla nasıl etkileşime girmeleri gerektiğine dair danışmanlık verilmesi de önemlidir. Çünkü otizmli çocuğa eğitimin ve çocukla etkileşimin 7/24 olması esastır!